Broeder Aloysius Troost der Zieken

Een boek dat in het begin van deze eeuw gretig aftrek vond bij de bevolking van Nederlands Zuid-Limburg en zelfs over de landsgrenzen heen. Maar nog steeds moet er in veel huisgezinnen een exemplaar in de boekenkast staan, getuige de regelmaat waarmee in onze winkel mensen verschijnen die kruiden willen waarvan Broeder Aloysius schrijft dat ze goed zijn voor hun kwalen. Het boek zelf is bij mijn weten niet meer te koop.

Het boek is "een beschrijving van een 450-tal ziekten en kwalen en haar behandeling, benevens van ruim 300 geneeskrachtige planten, wateraanwendingen en heilmiddelen, door Broeder Aloysius van de Congregatie de Broeders van den H. Jozef, Heerlen, Limburg. Tweede, veel vermeerderde uitgaaf." De eerste druk stamt uit 1901, de tweede uit 1912.

De trant van schrijven en adviezen doet nog enigzins denken aan de echt oude geneesboeken:

"Lijders aan aambeien moeten zich wachten voor alle hartstochten, vooral voor ontucht, gramschap en mismoedigheid. Zij moeten zich onthouden van alle prikkelende en scherpe spijzen; van selderij, erwten en boonen; van alle zware spijzen, van sterke dranken, koffie, azijn, enz. Zij moeten zachte bedden vermijden, niet te lang slapen, op harde stoelen zitten en een matige beweging nemen. Behandeling: Dagelijks een kop thee van duizendblad.

Als de aambeien flink bloeden en er geen ontsteking bijkomt, zijn ze vaak nuttig voor de gezondheid, wijl ze het bloed zuiveren; 't is dan gevaarlijk ze te stoppen."

Naast de Latijnse benaming zijn ook de Nederlanse namen van kruiden genoemd, waarvan bij een groot aantal nu de officiële naam anders is. Je zou het streeknamen kunnen noemen. Bijvoorbeeld schotkruid (Sedum album), Partijke (Lythrum salicaria), Manskracht (Levisticum off.), Goudwortel (Chelidonium majus) of Boeltjeskruid (Eupatorium cannabinum). In de congregatie werden talloze kruiden verbouwd en verzameld en ter beschikking gesteld van hulpzoekenden en zieken. Br. Aloysius wees er nadrukkelijk op dat steeds verse kruiden gebruikt moesten worden. Oude kruiden konden zelfs gevaarlijk zijn.

Enig speurwerk en navraag omtrent leven en werk van Broeder Aloysius deed mij terechtkomen via de nog steeds actieve Congregatie van de Heilige Jozef bij Broeder Ivo te Heel, Nederlands Noord-Limburg. Broeder Ivo zou je Broeder Archivaris kunnen noemen, want van hem kreeg ik alle informatie, waarvoor mijn hartelijke dank.

Kneipp
Br. Aloysius is misschien niet zo bekend meer, Pastoor Sebastian Kneipp echter wel. De verzorgingsprodukten en kruidentheeën die onder zijn naam op de markt zijn houden zijn naam levendig, alsook de Kneipp-waterkuur, die zeker in Duitsland nog in de kuuroorden wordt toegepast. Br. Aloysius was zijn begaafdste leerling en werd zelfs door Kneipp als opvolger aangewezen. Kneipp was zelfs zeer onder indruk van de kruidenkennis van Br. Aloysius. Op een bijeenkomst zegt Pastoor Kneipp: "Gehen sie durch mit Ihren Kräutern, Sie machen bald so viel mit Ihren Kräutern, wie ich mit meinem Wasser."

Maar ook met het water was Br. Aloysius aktief. In Heerlen richtte hij vanuit de congregatie het sanatorium St. Jozef-Heilbron in, waar al spoedig van heinde en verre de zieken toestroomden. Ook licht- en luchttherapie maakten deel uit van de behandelingen, alsook hoogtezon, faradische en galvanische stroom en diathermie. In een topjaar als 1910 stonden 2400 patiënten geregistreerd.

Heel gebruikelijk waren de dankbetuigingen van genezen patiënten in de vorm van een advertentie in de krant. Dat trok weer nieuwe zieken, in een tijd dat dokters schaars waren, en in Heerlen nog zelfs geen ziekenhuis stond. Als het aantal artsen echter toeneemt, breekt ook herrie uit. Aantijgingen houden aan en de roep om een echt ziekenhuis wordt steeds hoorbaarder. In 1917 vertrekt Br. Aloysius en het kuuroord gaat snel achteruit. De kruidenapotheek bleef nog open tot 1957. Daarna viel definitief het doek over de eens zo vermaarde Kneipp-inrichting. Br. Aloysius overleed in 1942. hij werd 88 jaar.

"Door God met uitzonderlijke natuurlijke gaven van geest en hart begunstigd, was hij voor de lijdende mensheid een bron van troost en sterkte, waardoor hij vele geestelijke en lichamelijke ellende wist te lenigen"
(tekst op zijn bidprentje 1942).

Reaktie van Harry Halmans op 23 maart 2009:
Heel mooi artikel over Br Aloyisius (Eduard Vrijens) en de kruiden apotheek.
In 1967 heb ik persoonlijk de laatste broeders die betrokken waren bij de kruiden tuin verpleegd in Heerlen in de Gasthuisstraat 6. Daar was ook de kruidentuin die tot 1957 inderdaad nog aktief gebruikt werd.
De broeders die daar toen nog werkten hebben mij veel gewezen en verteld, jaren later nog toen ze oud waren en verzorgd moesten worden op de ziekenzaal van het moederhuis. Dit was de plek waar ik ze toen mocht verzorgen. Op deze plek begon ook mijn werk als verpleegkundige.

Ik kijk nog steeds met veel plezier naar deze tijd terug, dit was een heel speciale periode in mijn leven.
Het waren Br. Hyronimus, Br. Werenfriedus, Br. Victorinus, Br. Athanasius en Br. Wilhelmus, dit zijn de eerste namen die mij nog te binnen schieten. Verder vertelde Br. Servatius heel veel over de periode van voor 1957. In deze jaren was hij ooit generaal overste van de congregatie.
Groet Harry Halmans

Veel gasten wilden de familie thuis wel eens laten weten hoe het ging.
Daarvoor stonden prentbriefkaarten ter beschikking.
Deze kaart werd in 1913 verstuurd naar Brussel.