Limburgs als toontaal

Pet blijft in het Nederlands altijd pet. Of je het nu vragend of stellend zegt. In een toontaal varieert de betekenis met de toon. Altijd is gezegd dat toontalen hier niet voorkomen, alleen een exotisch verschijnsel zijn. Toontalen lijken misschien nodeloos ingewikkeld, maar zijn waarschijnlijk juist makkelijk te onthouden voor het menselijk brein.

Het was wel bekend dat met een aantal 'kleine' talen of dialecten iets geks aan de hand was. "Daarbij ging het om Litouws, Sloveens, sommige Kroatische dialecten en Limburgs. Er zijn woorden van één lettergreep die al naar gelang de toon iets anders betekenen. Het korte wae/g (met een zgn. stoottoon uitgesproken) is wegen. Met een zgn. sleeptoon: Wae~g, is het weg. Alle woorden hebben òf een sleep- òf een stoottoon. Die paren van één lettergreep hebben het beide. Andere voorbeelden hiervan zijn: min (minus of gemeen), dao (daar of ziejewel). Toch zijn er twee belangrijke verschillen met èchte toontalen. Wij hebben maar twee tonen. Mandarijns vier, wat veel meer variaties mogelijk maakt. Toontalen hebben geen klemtoon, zoals elk Nederlands woord dat heeft. In het Limburgs is alleen toonvariatie als die toon samenvalt met de klemtoon.

Enkele teksten in het Limburgs uit oostelijk Voeren, gezet op bekende melodiën in: Poëzie Jos Buysen

Documentaire teksten in het Limburgs uit oostelijk Voeren:
over het te drogen hangen van ham (hesp): Sjeenke te druge hange
over spelletjes: Mäöleke vare - Fluuske blaoze - Sjtöpke broeje (boesjónge)

Voerense dieksjonnaer - Voerens woordenboek

Het Voerens woordenboek is er alleen online. U treft niet alleen woorden van vroeger, maar ook hedendaags Voerense woorden. Dikwijls betreft het moderne vormen (mod.) die naast de originele woorden (orig.) worden gebruikt of deze zelfs hebben vervangen.

Het dialect van de Voerstreek is eigenlijk nog eens te verdelen in drie plaatselijke varianten: het westelijk Voerens (Moelingen) - het centraal Voerens ('s Gravenvoeren) - het oostelijk Voerens (Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren, de Plank, Teuven, Remersdaal). De meeste woorden betreffen de laatste variant, maar worden meestal ook in de eerste twee gebruikt. Betreft het typische woorden, dan wordt de variant aangegeven: (moe), (sgv).

Dieksjonnaer

Aanvullingen, opmerkingen en verbeteringen graag aan: joep@buysen.com

Links: 

Alles over Limburgse dialecten
Nog meer klinkers uit Voeren - Door Jaak Nijssen.
Boileau - Armand Boileau, een sympathieke Luikenaar die decennia bezig was met het verzamelen en duiden van plaatsnamen uit het Limburgssprekende noordoosten van de provincie Luik.
Groéselder Diksjenèr - online Woordenboek van het Grondsvelds door Gilles Jaspars en Huub Fiévez.
Het Limburgs dialect van de Voerenaren - Door José Cajot.
het woordenboek van Gemmenich door Pierre Straet, Jean Gerrekens en Jules Aldenhoff.
Voerens Amateur Toneel - kluchten in het plat, toneel van het VAT.